5€ voor Jerome Fraipont
Op de jaarlijkse brocante spot ik leunend tegen een lantaarnpaal het ingekaderde portret van een soldaat. De kramer bij de vlooienmarktstand lijkt opgelucht dat iemand interesse toont in de beeltenis van zijn moeder’s favoriete broer en brult nog voor ik deze informatie te horen krijg dat de foto kan gaan voor de som van 5€. Een spotprijs voor een verwoed ingekleurde fotoprent van aanzienlijk formaat uit het archief van de Groote Oorlog. De jongeman in militair uniform krijgt voor ik met de lijst onder de arm verder loop nog snel de naam Jérôme Fraipont mee.
De Eerste Wereldoorlog laat een enorme erfenis aan beelden achter. Fotografen werden voor het eerste op grote schaal ingezet om het mondiale conflict vast te leggen en fotograferen massaal de bedrijvigheid aan het front, de artillerie, de vernieling, de krijgsgevangenen en de doden van vriend en vijand. Het gros van het archief bevestigd de cijfers en de statistieken uit beide kampen en focust op de massa terwijl het portret van de individuele soldaat de oorlog plotsklaps menselijk maakt. De confrontatie met het soldatenportret maakt het offer van deze verschrikkelijke strijd uit ‘14 - ’18 zichtbaar. Jérôme Fraipont zou net als miljoenen anderen zijn thuis vaarwel zeggen zonder te weten ooit terug te keren. Deze onwetendheid maakt het bezit van een portret van groot belang voor de achterblijvers.
Portretstudio’s nabij het front en in het thuisland van de soldaat doen gouden zaken met het vereeuwigen van de manschappen op de lichtgevoelige plaat. Alleen of in het gezelschap van een kameraad, zelfverzekerd en trots op het uniform, poseren de soldaten stuk voor stuk tegen bescheiden of soms fantasierijke achtergronden. Ook de amateurfotografen wonende in de frontsteden pikken graag een graantje mee en stellen geïmproviseerde studio’s op om de voorbijtrekkende troepen hun diensten aan te bieden. Het gebruik van attributen in de studio als Griekse zuilen, een stoel of een sigaret bieden de geportretteerde letterlijk en symbolisch een houvast onderweg naar het dreigende gevaar aan de frontlinie.
De soldaten in de loopgraven versturen de plaatjes van zichzelf kwistig naar hun dierbaren aan het thuisfront, voor wie het portret fungeert als een teken van leven, een bewijs van hun heldhaftige inzet en als substituut voor hun afwezigheid. In het geval van een tragische afloop wordt het laatste portret van de soldaat een draagbaar memento mori en doet de foto vaak dienst als bidprentje. Het nieuws over de vele verliezen aan de fronten creëert bij menig gezin de behoefte aan een familieportret.
Wanneer de oorlog zijn tol reeds had geëist, bestond de mogelijkheid om door middel van montagetechnieken in de donkere kamer het beeld de overleden soldaat in het geheel te monteren en de familie in een samengesteld portret te herenigen.
Het portret van Jérôme Fraipont is niet zomaar een foto van een onbekende. Elk soldatenportret uit WOI sleept onvermijdelijk de bagage van een triest en akelig bloederige oorlog met zich mee. De gelaagdheid van dergelijke indringende foto’s houden de herinnering springlevend, maken het de moeite om het archiefbeeld te koesteren en verdienen het niet om te eindigen tegen een straatpaal.
foto 1: Jérôme Fraipont
foto 2 + 3 + 4: fonds Suzy Embo fotomuseum Antwerpen
foto 5 + 6: privécollectie Inge Henneman
foto 7 + 8: collectie Wim van de Hulst
