19e eeuwse panini stickers
Niks was zo immens populair in de 19e eeuw als de carte-de-visite: een kleine portretfoto van 6 bij 9 cm op een kartonnen drager. Het fotografische visitekaartje wordt in 1854 op de markt gebracht door de gewiekste zakenman André-Adolphe-Eugène Disdéri.
Vanaf het prille begin van het medium in 1839 valt het publiek instant voor de portretfoto. De treffende gelijkenis tussen het eigen spiegelbeeld en de daguerreotypie* doet de interesse in een geschilderde afbeelding verbleken. Er was sprake van een ware ‘daguerreotypomanie’ onder de welgestelde burgerij en het nieuwe beroep van fotograaf boomde onmiddellijk. Al snel zijn er te veel fotografen die de gegeerde maar dure portretfoto aanbieden bij een beperkte klandizie.
De eerste portretfotografen reizen van her naar der en stationeren hun mobiele studio in geliefde markt- en kuststeden. Toeristen laten hun portret nemen als herinnering aan het fijne uitstapje en de magische sfeer rond het medium fotografie draagt stellig bij tot het vermaak van de burger. Niet veel later vestigt de fotograaf zich in een permanente portretstudio die kon variëren van een randactiviteit bij een handel in chemicaliën of optische instrumenten tot een onderneming met meerdere mensen in dienst. Door de enorme concurrentie, het gebrek aan vakmanschap of fondsen overleefde de gemiddelde 19e eeuwse studio niet langer dan vijf jaar.
Niets was minder waar voor de mondaine studio van Disdéri in Parijs. Deze aanvankelijke daguerreotypist fotografeerde aan de hand van het ‘moderne’ nat collodium procedé en een camera met meerdere lenzen 4 tot 8 kleine portretten op dezelfde glasplaat. Door meer dan één foto per glasplaat te capteren daalde de prijs en werd de creatie van Disdéri toegankelijk voor een groot cliënteel. Een bezoekje aan de spectaculaire studio van Disdéri was veel meer dan een doorsnee portretsessie, hij stelde een unieke ervaring voor die erg in trek was bij de nieuwe rijken. In de elegante salons en luxueus ingerichte studiovertrekken verleidde Disdéri de klant tot de aankoop van zijn product en bijbehorende accessoires als een verzamelalbum om de cartes-de-visite in te bewaren. In Parijs was de trend gezet om visitekaartjes van familie, vrienden en andere relaties uit te wisselen. Disdéri had een neus voor zaken en marketing: over de grenzen van Frankrijk heen komt iedereen in de ban van de carte-de-visite. Zelfs Napoleon (III) kon niet weerstaan aan de temptatie om een fotografisch visitekaartje met zijn beeltenis te laten vervaardigen.
De fotobijlage van dit artikel bevat een aantal opmerkelijke cartes-de-visite uit de collectie van het museum Mayer van den Bergh in Antwerpen. De portretjes zijn gema
akt naar aanleiding van de gekostumeerde bals ten huize Mayer van den Bergh. Gastheer Fritz Mayer van den Bergh was een verwoed kunstverzamelaar in de late 19e eeuw en had eveneens interesse in het recente medium fotografie dat op dat moment geenszins een artistiek statuut had. Dankzij verzamelaars als deze bleven heel wat 19e eeuwse fotografische beelden in goede staat bewaard.
Op uitnodiging van Fritz Mayer van den Bergh verscheen de beau monde van Antwerpen in royale kostuums op de drempel van het bal. Een foto kon bij deze vrolijke gelegenheid niet ontbreken. Fotografen van verschillende studio’s laten de feestvierders poseren tegen weelderige achtergronden met alle props en accessoires van dienst. Zo zien we onder meer Fritz Mayer van den Bergh zelf uitgedost als toreador zijn mannelijkheid ten toon spreiden voor de lens van de camera. Het blijft echter onduidelijk of er bij elk bal masqué een andere fotograaf werd gevraagd die al dan niet met zijn studiomateriaal op verplaatsing kwam of de genodigden misschien vooraf bij de fotograaf langsgingen om hun portret te laten maken. Ongeacht het antwoord op deze vragen zijn de cartes-de-visite van het gemaskerde bal een lust voor het oog.
* Louis Daguerre maakte in 1839 zijn fotografisch procédé bekend. Hij verbeterde de heliografie van J.N. Niépce door de laag van lichtgevoelig Syrisch asfalt te vervangen door zilverzouten op een gepolijste koperplaat, te ontwikkelen met kwikdampen en te fixeren met een zoutoplossing. De daguerreotypie is uniek en gedetailleerd maar kan storend reflecterend zijn. De bekendmaking van de uitvinding van Daguerre in Frankrijk zette Henry Fox Talbot in Engeland aan om zijn positief-negatief procéde (de calotypie) in sneltempo aan te kondigen.
Foto’s:
André-Adolphe-Eugène Disdéri, Prince Lobkowitz, 1858, collectie Metropolitan Museum of Art NY
André-Adolphe-Eugène Disdéri, Napoleon III and Empress Eugenie, ca. 1865, collectie Metropolitan Museum of Art NY
Selectie cartes-de-viste uit de collectie Museum Mayer van den Bergh Antwerpen
